‘Zou je je leven voor Nederland willen geven?’ vroeg ik aan tweedejaars studenten, een week voor de lockdown. Het college ging over privacy, onderdeel van het vak Digital Ethics.
In dit vak bespreken we ethische dilemma’s op het gebied van online-diensten en -producten. Deze eerste vraag was slechts een hulpvraag om een tweede vraag, die relevanter is, te kunnen stellen. Later de tweede vraag…
Slechts twee van de twintig studenten van de Interactief Design-klas antwoordden met ‘Ja!’. De rest had een verbijsterde, verwarde of een hangt-er-van-af ‘nee’. Ik was blij met de reactie van de meerderheid omdat zij veel vragen terug stelden, als reactie op mijn vraag. Voor mij was dat een bewijs dat zij zelfstandig konden denken. ‘Bij een dilemma, stel altijd goede vragen’, zei ik, ‘want voor je het weet, is het meest absurde normaal geworden.‘
Ik merkte dat de studenten mij niet langer konden volgen, zij konden zich simpelweg niet voorstellen dat Nederland onder een dictatuur zou komen.
Ik vertelde de studenten kort over mijn ervaring onder de communistische dictatuur in Albanië, waar ik opgroeide. Ik was toen heel gelukkig en vond het heel gewoon om mijn leven voor de dictator te geven. Ik had geen benul van de gruwelijkheden van de dictatuur.
Ik merkte dat de studenten mij niet langer konden volgen, zij konden zich simpelweg niet voorstellen dat Nederland onder een dictatuur zou komen. Ik ook niet. Totdat de lockdown kwam, en politie surveilleert om ‘samenscholing’ te voorkomen. Niet dat ik tegen lockdown ben, maar ik heb zorgen, omdat het normaal lijkt te worden. Zeg maar, doe maar COVID19, want dat is gek genoeg. Zodra iets gek genoeg is, stoppen we met het stellen van vragen. Bijvoorbeeld, vragen over de corona-data die we steeds meer willen verzamelen. Daar ging mijn tweede vraag aan de studenten ook over: ‘Zou je al je data voor Nederland willen geven?’ Het is niet een vraag over leven en dood, maar een vraag over leven en data.
Hoeveel vragen zou jij terug stellen?
Fatos Vladi is docent Interactive Storytelling aan het Instituut voor Communicatie, Media & IT
