Hoe bespreek je beladen onderwerpen in de klas?

Hoe praat je in de klas over beladen onderwerpen? Ook dat leer je op de Pabo. ‘De mening van de minderheid moet worden gehoord.’

‘Of het nu armoede is of het vluchtelingenprobleem. We staan open voor alle onderwerpen waar studenten mee komen’, zegt Petra Dekker, docent Mens en Samenleving op de Pedagogische Academie (PA). ‘Het bespreken van beladen onderwerpen is bij ons normaal en juist géén uitzondering’, zegt docent Pedagogiek Evelien van den Berg-Borgonjon.

Groepsdruk, bubbels, wij-zij-denken en polarisatie. Momenteel neemt het aantal onderwerpen waarover de meningen sterk uiteenlopen flink toe. Er zijn methoden waarmee je kunt voorkomen dat gesprekken over dit soort beladen onderwerpen uit de hand lopen. Omdat de problematiek zich ook op de basisschool afspelen is het nuttig wanneer leerkrachten deze methoden kunnen toepassen.

Kwetsbaar opstellen

PA-docenten Evelien en Petra leren hun studenten de fijne kneepjes van de aanpak door onderwerpen die bij de studenten zélf gevoelig liggen bespreekbaar te maken. ‘Dat kan op veel manieren’, zegt Petra. ‘Met verhalen, gedichten, films, om maar een paar dingen te noemen. Je kunt elk onderwerp aan de orde laten komen en met studenten oefenen: in luisteren, jezelf uitspreken en je open en kwetsbaar opstellen.’

Tijdens de gesprekken die ze in de klas voeren, werken de docenten niet toe naar een conclusie of een gezamenlijke mening. Evelien: ‘We zoeken juist naar zo veel mogelijk gevoelens en gedachten.’ Daarbij vinden ze het belangrijk dat ze ook zichzelf openstellen. ‘Als docent blijf je neutraal wanneer je het gesprek leidt. Maar je moet jezelf ook kwetsbaar opstellen, je mag geraakt worden, dat hoort erbij.’

Fase van ongemak

Veel mensen vinden het lastig om hun mening te geven, zeker in een groep. Dat voelt spannend of ongemakkelijk. ‘Dat zien we keer op keer. Het is wat we de fase van ongemak noemen’, zegt Petra. ‘Durf ik hier mijn ding te zeggen? Wat als ik de enige ben? Het vraagt echt om doorzettingsvermogen.’

Maar zoals met de meeste dingen wordt het makkelijker als je er meer mee oefent. ‘Een wondermiddel dat ik vaak gebruik is literatuur’, zegt Evelien. ‘Aan de hand van een boek, een gedicht. Daarmee kun je zo veel gesloten deuren openen. Iedereen begint op gelijke hoogte ten opzichte van de tekst. Het gaat niet om beter willen weten, de meeste kennis hebben of verbaal het sterkst zijn.’

De docenten hebben evengoed gesprekken over onderwerpen die zich in de klas afspelen. ‘Die kunnen te maken hebben met groepsdynamiek of met de onderlinge samenwerking’, zegt Evelien. ‘In zo’n gesprek over groepsdynamiek kun je de sfeer in de klas aan de orde stellen en bespreken welke ongeschreven regels er gelden.’ Dat soort gesprekken is intensief en emotioneel, maar ze leveren vaak wel wat op. ‘Het is fijn als zo’n gesprek leidt tot meer inzicht en begrip. Helemaal mooi is als je erin slaagt om gemeenschappelijke wensen voor de toekomst te formuleren.’

Monopolie op waarheid

De docenten bewaken de spelregels en omgangsvormen. ‘We benadrukken altijd dat niemand het monopolie op de waarheid heeft.’ Op zulke momenten doen hun eigen meningen er niet toe, zegt Evelien. ‘Dat is wel een moeilijke, hè? Maar ook een prachtige doordenker: in een goed gesprek over moeilijke onderwerpen gaat het eigenlijk niet over meningen heen en weer schieten of over gelijk hebben, maar wel over alles er laten zijn.’ Zo kan iedereen zijn mening kwijt zonder dat er een goed of fout is. Toch zijn er uiteindelijk wel grenzen tijdens een gesprek. ‘Alles mag er zijn, ook de heftige reacties. Wel zijn er een aantal basis- en veiligheidsregels, want iedereen moet zich op zijn gemak blijven voelen.’

Beide docenten hebben een training gevolgd over hoe zij ‘zware’ onderwerpen in de klas bespreekbaar maken. ‘Een methode die wij gebruiken is bijvoorbeeld Deep Democracy. Hierbij ga je op zoek naar de stem van de minderheid zodat zij ook gehoord worden’, vertelt Petra. Ze gaven er een workshop over aan hun collega’s. Uiteindelijk deden daar zo’n zestien docenten aan mee. ‘Het was een mooi moment om met elkaar ervaringen en ideeën uit te wisselen,’ vertelt Evelien. Op dit moment is er nog geen standaardtrainingsaanbod op de Hanze over het bespreken van beladen onderwerpen.

Trainingen alleen zijn trouwens niet voldoende, benadrukken Petra en Evelien. ‘Voor een organisatie, groep of team is een open klimaat erg belangrijk, dus geen doofpotjes of taboes.’ Daarnaast moet je ook nieuwsgierig zijn als je zulke onderwerpen wil bespreken. ‘Want het kan beginnen met kleine dingen: kun je open zijn over spanning, over samenwerking of over je wensen? Als dat klimaat er niet is, is het bespreken van beladen onderwerpen wel een hele uitdaging.’