Hoe ontsnap je aan de sociale druk?

We zien het niet altijd, maar we voelen het wel: sociale druk is overal. Hoe kun je daaraan ontsnappen? Hanzedocent Willem Vos heeft wel een paar ideeën.

‘We zijn allemaal vatbaar voor sociale druk’, zegt Willem Vos, docent-onderzoeker aan de Academie voor Sociale Studies. Vos kent veel studenten die worstelen met eenzaamheid. ‘Onze maatschappij onderscheidt winnaars en verliezers op grond van status en prestaties. In zo’n sfeer kun je bang worden. Winnaars stoppen niet met hun studie, winnaars verliezen hun baan niet en winnaars gaan net zo vaak op vakantie als hun vrienden. Dit zijn allemaal dingen die je onder druk kunnen zetten.’

Schaamte, faalangst, perfectionisme en de alomtegenwoordige digitale cultuur, ze dragen allemaal bij aan de stress

Sociale druk is vaak onzichtbaar. Wat ga je studeren? Welke kleren trek je aan? Hoe moet je je gedragen? ‘We maken vaak keuzes zonder te beseffen dat die keuzes voor een deel worden bepaald door de buitenwereld. Door vrienden en familie en door de cultuur en de maatschappij waarin je leeft.’

Voor studenten en jongeren zijn de mentale gevolgen groot. Uit onderzoek van het Trimbos-instituut blijkt dat studenten meer dan ooit worstelen met mentale druk. Uit dit onderzoek, onder 28.442 studenten, bleek dat schaamte, perfectionisme, faalangst en de alomtegenwoordige digitale cultuur bijdragen aan gevoelens van stress en sociale druk.

Willem Vos: ‘Studenten kijken soms éven op TikTok en zijn er vervolgens ongemerkt drie uur mee bezig. Achteraf balen ze: wéér de hele avond verspild en dat gevoel van een soort van hersendood.’
Volgens Vos spelen sociale media dus een rol in het aanwakkeren van de druk, maar er spelen meer dingen. ‘Milieucrises, oorlogen, economische instabiliteit, een onzekere arbeidsmarkt, die dingen dragen allemaal bij aan de wijd verbreide stress.’

Hoe ontsnappen we aan de vicieuze cirkel van vergelijkingen en verwachtingen?

‘Ik onderschat de negatieve effecten van sociale media beslist niet. We zijn sociale wezens, we vergelijken onszelf van nature met anderen. Op sociale media is de spiegel waarin we naar onszelf kijken vaak vervormd. Sociale media gijzelen ons brein. Hersenen vormen de brug tussen de innerlijke en uiterlijke wereld. Sociale media verstoren die verbinding.’

Hoe kunnen we ontsnappen aan de vicieuze cirkel van vergelijkingen en verwachtingen? Begin eens met aandacht voor je eigen gevoelens en gedachten, adviseert Vos. ‘Stel: je wordt ’s ochtends wakker. Grijp dan niet meteen naar je telefoon, maar sta eerst even stil… Wat is je eerste gedachte? Wat vertel je jezelf?’

Laat je niet verlammen door FOMO, de angst om iets te missen, wees niet bang voor verveling

Hij moedigt studenten aan om na te denken over wat hun leven zinvol en de moeite waard maakt. ‘Westerse mensen denken dan aan geld, vakanties, volle agenda’s en een hoge status. Maar in grote delen van de wereld denkt men aan heel andere dingen, aan de familie, gezondheid en de sociale omgeving.’ Het vanzelfsprekende antwoord op de zingevingsvraag hoeft niet het enige te zijn. ‘Je kunt zelf beslissen. Wat zinvol is bepaal je zelf, wat succes is ook.’

Vos pleit voor inlevingsvermogen en samenwerking. ‘Er zijn zoveel daklozen. Mensen van wie de ouders verslaafd zijn, mensen die niet kunnen werken door lichamelijke of geestelijke beperkingen. Hoe kunnen we hen helpen en begrijpen? Hoe kunnen we ophouden hen te zien als de verliezers van de samenleving?’ Hij moedigt studenten aan om na te denken over empathie, respect en waardering. In hun relaties, op school en op het werk, overal.

Laat je niet verlammen door de FOMO, de angst om iets te missen. Nee, geniet gewoon van de JOMO, de vreugde van het missen. Het gebeurt al. ‘Steeds meer studenten stellen grenzen aan hun gebruik van sociale media. Op feestjes laten ze hun telefoon achter bij de deur en kiezen ze voor echte aanwezigheid en verbinding.’
Vos heeft nog een simpel idee om te ontsnappen aan de sociale druk: wees niet bang om je te vervelen. ‘Dagdroom. Ga wandelen. Ga bij een bushalte zitten en kijk wat er om je heen gebeurt.’

Foto: Tábata Vilches Maldonado