Sehat Indonesia

Sinds 2015 kunnen Verpleegkundestudenten in Indonesië stagelopen en onderzoek doen. Op een puskesmas gaat het er heel anders aan toe dan in de Nederlandse zorg, maar het werk is minstens zo mooi.

‘De culturele verschillen, daar moet je tegen kunnen. In Indonesië weet je nooit hoe je dag verloopt. Als je om acht uur een afspraak hebt, kan iemand gerust twee uur later komen opdagen. Dat is helemaal niet gek.’ Sanne Heinen, regiocoördinator Indonesië van de Academie voor Verpleegkunde, begeleidt de stagiairs in Indonesische ziekenhuizen en de studenten die onderzoek doen in het tropische eilandenrijk.

Het was winter, het was koud en ze zaten ook nog eens in het Scandinavisch dorp

In 2007, Heinen was nog student Verpleegkunde, bezochten tien docenten (van zeven Indonesische universiteiten) de Hanzehogeschool. ‘Ze kwamen naar Groningen om te leren hoe ze een curriculum moesten opzetten. Het was winter, het was koud en ze zaten ook nog eens in het Scandinavisch dorp. Ze hadden het echt heel erg koud’, zo hoorde Heinen later.

Een soort garage met golfplaatdak
In 2014 vergezelde Heinen de toenmalige regiocoördinator Maarten Kaaijk tijdens zijn zoektocht naar onderzoeksopdrachten in de hoofdstad Jakarta en het op Midden-Java gelegen Semarang. ‘In Semarang is minder bureaucratie dan in Jakarta. Daar kun je makkelijker iets op poten zetten.’ De twee Hanze-docenten werden meegenomen naar een puskesmas, een soort buurtcentrum. Een puskesmas vervult een eerstelijnsfunctie in de zorg. ‘Ons systeem van huisartsen kennen ze daar niet. Dit centrum zag er erg armoedig uit, een soort garage met een golfplaten dak. Binnen stonden in u-vorm geplaatste tafeltjes. De bezoekers liepen in een vaste volgorde langs die tafeltjes. Bij het eerste tafeltje noteerde een vrijwilliger de persoonsgegevens, bij het tweede nam iemand de bloeddruk op, aan het volgende controleerde een vrijwilliger de bloedsuiker en weer een tafeltje verder werd voedsel verstrekt, bij tafeltje vijf moesten de patiënten een puzzel oplossen om de cognitieve vermogens te testen. Soms was er ook een dokter of een verpleegkundige in de zaal. De patiënten weten via-via wanneer de verpleegkundige en de arts aanwezig zijn.’

Een patiënt die problemen had met zijn bloeddruk kreeg het advies om één keer per week op z’n hoofd te gaan staan

De patiënten krijgen veel voorlichting, ontdekte Heinen, maar niet in alle gevallen is die informatie wetenschappelijk verantwoord. ‘Men vertrouwt op alternatieve behandelingen en traditionele geneeskunst. Een patiënt die problemen had met zijn bloeddruk kreeg het advies om één keer per week op z’n hoofd te gaan staan.’

Precede-proceed-methode
De druk op Indonesische ziekenhuizen is enorm. De puskesmas-centra proberen die druk te verlichten. Dat past echt bij hun cultuur van zorgen voor elkaar in de buurt. ‘Wij vroegen ons af welke rol de verpleegkundige hierin kan spelen. Kunnen we die rol professionaliseren? Hoe kunnen studenten iets bijdragen? Kunnen we iets bedenken waardoor mensen in een eerder stadium naar de puskesmas komen, waardoor we ernstigere gezondheidsproblemen kunnen voorkomen?’

Interessante onderzoeksvragen die Heinen als opdrachten voor afstudeerders neerlegde. ‘We hebben één en ander al in kaart gebracht met sterkte-zwakte-analyses. Nu zijn we zover dat we zowel in Semarang op Java als in Makassar op Sulawesi elk semester vier studenten stage kunnen laten lopen in een ziekenhuis en vier anderen inzetten voor onderzoek. Die onderzoekers houden zich bezig met het verzamelen van data en het afnemen van interviews. Ze observeren en houden enquêtes, met patiënten én beleidsmakers.’

Sommige studenten pikken alleen orang belanda op: bahasa voor Hollandse mensen

De aanbevelingen van de ene groep vormen het startpunt voor de volgende. ‘Eén van de groepen heeft gekeken naar organisatorische omstandigheden en naar de doelgroepen die de pukesmas bedient. De volgende studenten nemen de economische context onder de loep. Wat is er nodig? Wat kan wel en wat niet? Zo zou het gebruik van simpel filmmateriaal handig kunnen zijn, maar realistisch is dat niet. In de puskesmas is vaak niemand te vinden met een smartphone.’

Heinen en de studenten volgen de precede-proceed method, een kosten-batenmodel dat kan helpen om situaties te evalueren om een efficiënte gezondheidszorg te ontwikkelen. ‘We brengen doelgroepen en situaties in kaart. Op basis daarvan maken studenten voorlichtingsmateriaal en dergelijke. Eén groep studenten ontdekte dat veel Indonesiërs niet weten dat je het verloop van aandoeningen als diabetes kunt beïnvloeden door een verandering van leefstijl. Dat moet je in je voorlichting benadrukken, maar hoe dan?’

Assertief en inventief
De studenten krijgen een cursus Bahasa Indonesia, een lastige taal waardoor studenten blijven hangen bij de basis, net genoeg om je verstaanbaar te maken. Maar de taal verstaan is andere koek. ‘Sommige studenten pikken alleen orang belanda op: bahasa voor Hollandse mensen. Daarom nemen we vertalers mee, meestal studenten van de universiteiten waarmee we samenwerken.’

Bij de voorlichting verschijnen altijd wel dertig studenten. Na die bijeenkomst haken er een boel af

De belangstelling voor de stages en onderzoeksopdrachten in het voormalige Ons Indië is groot. ‘Bij de voorlichting verschijnen altijd wel dertig studenten. Na die bijeenkomst haken er een boel af. Je moet assertief en inventief zijn, je moet je vrienden en ouders kunnen missen. De gezondheidszorg is niet zo geavanceerd als hier. Dat moet je aankunnen. Maar als je het doet, levert het veel op. Studenten geven aan dat ze culturele vaardigheden hebben aangeleerd en dat ze zelfstandiger zijn geworden, en flexibeler en creatiever omgaan met situaties waar ze voor komen te staan. Dat zijn belangrijke eigenschappen voor verpleegkundigen.’

In april is Heinen weer twee weken in Indonesië voor de evaluatie van het werk van studenten en om stageplekken te zoeken. ‘Maar het is ook een bezoek om de contacten verder te verstevigen.’

Ieder jaar gaan zo’n 200 studenten van de Academie voor Verpleegkunde naar het buitenland. De meeste daarvan, zo’n 150, gaan aan de slag in Duitsland. Een stuk of tien studenten vertrekken naar plaatsen elders in Europa. Naar warmer oorden trekken de twintig studenten die in Tanzania belanden en de zestien gelukkigen die neerstrijken in Indonesië.