André Kuipers: ‘Astronauten zijn cavia’s’

Ruimtevaarder André Kuipers houdt een praatje over ruimtevaarder André Kuipers in de Troubadour. Geen gelul in de ruimte, maar een ‘hoog-intellectuele activiteit’, zo zegt de spreekstalmeester van de gastvrouw, de Studentenvereniging voor Internationale Betrekkingen. Genoeg krenten in de pap.

Een jongensdroom
De kleine André (geboren in 1958) keek als kleine, en als wat grotere jongen, graag naar tv-series als The Thunderbirds. Astronaut worden was een droom. Ook al omdat André eens een foto zag waarop een astronaut rondvliegende M&M’s uit het luchtledige hapte. Heel veel jaren later stond er gewoon een advertentie in de krant waarin 3-schuinestreep-5 kandidaat-ruimtevaarders werden gevraagd. ‘Ik had een bril, maar mocht gewoon meedoen.’

Zo mooi, zo kwetsbaar
Apollo 11 zette de eerste man op de maan. Een hoogtepunt, maar voor Kuipers niet hét hoogtepunt. ‘Tijdens de reis van de Apollo 8 nam men een foto van de aarde. Voor het eerst zag de mens de planeet in al haar schoonheid én, vooral, haar kwetsbaarheid. We werden ons ervan bewust dat het belangrijk was om zuinig met de aarde om te springen.’ Sindsdien is hij een voorvechter voor een beter milieu. Een Kuipers-uitspraak die zo op een Loesjeposter kan: ‘Een vegetariër in een Hummer is beter voor het milieu dan een vleeseter op de fiets.’

Kosten en baten moet je ruim zien
Ruimtevaart is zeer prijzig, maar als je de kosten uitsmeert over de bevolking kom je op een bijdrage van één euro per Nederlander per jaar. Van de baten genieten we iedere dag. Bekende dingen zoals apparaten die gebruik maken van satellieten (tv, computers, navigatiesystemen), maar ook minder voor de hand liggende producten, zoals traagschuim in matrassen (tempur), lichtmetaal (autovelgen) en krasvast glas (brillen). En dan heb je nog de resultaten van het vele onderzoek, zoals medicijnen.

Nobelprijs voor de Vrede
Kuipers vindt dat het International Space Station (ISS) de Nobelprijs voor de Vrede moet krijgen. ‘In de ruimte kunnen we niet zonder elkaar. Russen, Amerikanen, Japanners en Europeanen werken al jaren uitstekend samen.’ De raketten die de ISS-vluchten maken heten kennelijk niet voor niets Sojoez (Russisch voor eenheid).

Het Chroetsjov-trio
Een ruimtevlucht is echt niet leuk. De cockpit van de sojoezraket is oorspronkelijk gemaakt voor twee kosmonauten, maar president Nikita Chroetsjov gebood de installatie van een extra zitplaats. In de begintijd deed de Sovjet-Unie deed er alles aan om de Verenigde Staten voor te zijn in de ruimtevaarttechnologie (en andersom). ‘Gerieflijk is anders en we kunnen ook niet naar de wc. We dragen luiers, niet echt een heroïsch gezicht.’

Studeren voor het geval dat
Tachtig procent van wat astronauten leren tijdens hun lange, zware opleiding gebruiken ze niet. Het is allemaal voor het geval dat. Sommige dingen heb je wel nodig. De Sojoez is een Russische raket, dus alles in de cockpit wordt aangeduid in het cyrillisch schrift. Kuipers: ‘Russisch is lastig, technisch Russisch is lastiger en afgekort technisch Russisch is nog lastiger. Niet leuk meer is dat de Russische woorden voor aan en uit in mijn oren exact hetzelfde klinken.’ Toch wel een puntje.

Iedere astronaut is een cavia
Door de gewichtloosheid verliest een mens razendsnel bot en spierweefsel. Om dat binnen te perken te houden traint een ruimtevaarder twee uur per dag. De lichamelijke gesteldheid wordt sowieso goed in de gaten gehouden. Ruimtevaarders zijn voortdurend onderworpen aan tests en experimenten. ‘Every astronaut is a guinea pig’, voor, tijdens en ná de ruimtereis.

Iedere astronaut is Joeri Gagarin
Joeri Gagarin was de eerste mens in de ruimte. Daarom doen alle reizigers met de Sojoez alles precies zo als Gagarin deed voordat hij aan boord ging. Zelfs een laatste aardse plas tegen een vrachtwagenwiel hoort daarbij. Hoezo bijgeloof? Zelfs doorgewinterde beta’s (álle astronauten zijn exacte wetenschappers) zijn er niet vrij van. Maar gagarinisme is niet de reden voor het vertrek vanaf de steppe van Kazachstan. Dat is vanwege de zwieper die de Sojoez meekrijgt van de evenaar. Bij terugkeer op aarde is de steppe ook een prettige aankomstplaats, omdat daarop slechts anderhalf paard en een kamelenkop rondwandelt.

Reis om de wereld in negentig minuten
Vanuit het ISS (‘Die afkorting gebruiken we niet meer, vanwege de ontwikkelingen in Syrië en Irak’) heb je goed zicht op de aarde en André Kuipers had ruim de tijd om te fotograferen en te filmen. ISS cirkelt met een snelheid van acht kilometer per seconde om de aarde, in negentig minuten is de reis om de wereld gedaan. Zijn foto’s laten álles zien, van een boot die langs Texel vaart tot de kaalslag van de tropische regenwouden.

De Chinees in space
Ruimte-afval is een probleem. Ook de mens laat er z’n sporen na. Het is inmiddels zo vol met satellieten dat ze af en toe met elkaar in botsing komen. En het wordt almaar drukker, want de Chinees wil ook de ruimte in. Kuipers heet ze van harte huanying: ‘De Chinezen, daar kun je je druk over maken, maar ik ben vooral hartstikke benieuwd naar hun ontdekkingen.’

Jongens, meisjes, romantiek
De Troubadour, 26 augustus, 16.00 tot 18.15 uur. Verrassend: het publiek telt net zoveel heren als dames (wijntje erbij). Is de jongensdroom inmiddels ook een meisjesdroom? Wel zijn het de jongens die de vragen stellen.
‘Meneer Kuipers, wat vindt u van de film Gravity?’
Nou, jammer van die blunder.
‘Als Sandra Bullock George Clooney loslaat, drijft hij weg in de ruimte. Onzin, in het echt zou hij daar gewoon blijven hangen. Laten we het maar artistieke vrijheid noemen, romantiek.’