Barn Talk: wat te doen aan energie-onrechtvaardigheid?

Wat is energie-armoede en wat heeft dat met energierechtvaardigheid te maken? Dat wordt helder tijdens de Barn Talk. Maar wat doe je eraan?

Energie-armoede. Thea van de Hoek. Energierechtvaardigheid. Labelsprongen. Koudesterfte. Lokettenjungle. Sleutelfiguren achter de voordeur. Geleend vertrouwen. Het zijn zomaar wat woorden die op 3 april vallen in de Energy Barn van de Hanze. Woorden waardoor argeloze bezoekers zich zouden kunnen afvragen in welke wereld ze verzeild zijn geraakt. Want de Barn Talk op deze regenachtige woensdag ging toch over een tamelijk praktische vraag: hoe kan Nederland ervoor zorgen dat ook mensen met weinig geld kunnen overstappen op schone, groene energie?

Trouwens, waarom doen de bewoners de deur niet open als je aanbelt?

Je zou denken: hup, alle sociale-huurwoningen isoleren, zonnepanelen op het dak en aan de slag. En warempel, er staat iemand van de fiksbrigade Paddepoel op het podium, dus dat komt goed.
Maar nee, dat gaat dus zomaar niet. Want we moeten eerst weten welke woningen daarvoor in aanmerking komen en welke van die woningen het eerst aan de beurt is. En we moeten ook nog weten of de bewoners het met de aanpassing eens zijn. Trouwens, hoe bereik je die bewoners? Waarom doen die hun de deur niet open als je aanbelt? Waarom reageren ze niet op post en mail?
Gelukkig is Riane Kuzee in de zaal. Deze ervaringsdeskundige heeft wél antwoorden op de vragen over de doelgroep. Toen, na de inval van Rusland in Oekraïne, de gasprijzen stegen, deed Riane wat de meeste mensen met weinig geld direct deden: ze brachten hun tijd onder de douche drastisch naar beneden en draaiden de thermostaat flink naar beneden.

Het aantal huishoudens in energiearmoede stond in 2022 op dik 600 duizend

‘Eerst achttien graden, toen zelfs zestien. Het zijn mensen die op het randje van hun mogelijkheden leven. In normale tijden zijn ze al bang voor de eindafrekening van het gasbedrijf. Iedere uitgave kan er net één te veel zijn. Je kunt je wel voorstellen hoe bedreigend een extra tegenvaller is in zo’n wankel evenwicht.’
Hanna Kreuger analyseerde voor haar masterstudie Energy for Society welke huishoudens worden getroffen door energiearmoede. ‘Dat is de definitie die onderzoeksbureau gebruikt: huishoudens met een laag inkomen én een hoge energierekening of een woning van slechte energetische kwaliteit.’ Het aantal huishoudens in energiearmoede stond in 2022 op dik 600 duizend. Kreuger ontdekte dat één vijfde van die huishoudens éénoudergezinnen waren en dat in die gezinnen de vader ontbrak. Dus, redeneerde ze, vrouwen leven vaker in energie-armoede dan mannen. Stel nu dat die vrouwen, net zoals Riane deed, de kachel uit eindafrekeningsangst erg laag zetten en voeg daar het feit aan toe dat vrouwen gemiddeld gesproken slechter tegen kou kunnen dan mannen… Dan beland je bij Kreugers stelling dat vrouwen een grotere kans hebben om te sterven van de kou (koudesterfte, noemt men dat). Dat kun je zeker wel onrechtvaardig noemen.

Een man op rij twee beklaagt Nederland vanwege de noodlottige beslissing om nutsvoorzieningen te privatiseren

Kreuger is het dan ook eens met het pleidooi van Riane: ‘Energiearmoede bestaat niet’, zegt de ervaringsdeskundige die werkt bij de stichting Sterk uit Armoede, ‘er is energie genoeg, maar die wordt niet eerlijk verdeeld. Dat noem ik dus gewoon energie-onrechtvaardigheid.’
Van deze gedachte gaan een paar rode harten sneller popelen. Een man op rij twee beklaagt Nederland vanwege de noodlottige beslissing om nutsvoorzieningen te privatiseren. ‘Wie kan dit probleem nu oplossen? Dat is onmogelijk geworden.’
Er dreigt enig defaitisme in de zaal neer te dalen. En dat tijdens een Barn Talk, een gelegenheid waarbij de aanwezigen niet bij de pakken gaan neerzitten. Integendeel, meestal zijn er onverwachte en verrassende technische oplossingen voor grote problemen, en er gloort vrijwel altijd hoop.

Wanneer je zou beginnen met het verduurzamen van huizen met een hoog energieverbruik, grijp je ook mis

Het probleem van de energie-armoede schuine streep -rechtvaardigheid is echter niet technisch van aard (tenminste, als je het gebrek aan technisch geschoold personeel buiten beschouwing laat). Toch zijn er ook vandaag genoeg mensen die mogelijkheden zien. Mensen die ideeën hebben over energielabels: begin met het opknappen van huizen met energielabel F en werk dan zo naar boven. Probleem: het energielabel zegt niet alles over het energieverbruik. Wanneer je zou beginnen met het verduurzamen van huizen met een hoog energieverbruik, grijp je ook mis want er zijn veel mensen als Riane: die verbruiken heel weinig energie, maar hun huizen zijn niet energiezuinig.

En dan heb je nog mensen die met een kapmes gehakt zou willen maken van de lokettenjungle waarin bewoners ronddolen

Dan heb je nog veel mensen die ideeën hebben over hoe je contact krijgt met de bewoners. Dat kun je doen door gebruik te maken van sleutelfiguren in de wijk, mensen die wél het vertrouwen van de buurtbewoners hebben. Door die sleutelfiguren krijg je de kans om met ‘geleend vertrouwen’ achter de voordeur te kunnen komen. Gespreksleider Marcel Koenis noemt zo iemand waarvan je het vertrouwen kunt lenen een ‘Thea van de Hoek’. En dan heb je nog mensen die met een kapmes gehakt zou willen maken van de lokettenjungle waarin bewoners ronddolen. En natuurlijk staan er mensen op die ‘de mens voorop willen stellen’.
Kortom, na anderhalf uur discussie is de Barn Talk niet ver verwijderd van het doel dat men vooraf vaststelde: ‘samen willen we de complexiteit van dit vraagstuk blootleggen en zoeken naar inclusieve oplossingen die recht doen aan iedereen.’

Het is niet zo heel gek dat de minder draagkrachtigen de deur dicht houden als de duurzaamheidscoaches en woningverbeteraars langskomen

En dan spreekt ervaringsdeskundige Suzanne Gerritsen vanaf de eerste rij de woorden die veel experts en deskundigen aan het denken zouden moeten zetten: ‘U vergeet dat alle maatregelen die erop gericht zijn de duurzaamheid van huizen gepaard gaan met een huurverhoging.’
Tja, hoor je de zaal bijna denken: een huurverhoging, dat is niet bepaald een lokkertje. Het is dan ook niet zo gek dat de minder draagkrachtigen de deur dicht houden als de duurzaamheidscoaches en woningverbeteraars langskomen. Zelfs als Thea van de Hoek voor hen de deur van de knip wil komen halen.
Hoe het dan wel moet? Bij het natafelen zegt Suzanne dat ze zelf wél heeft gekozen voor het laten verduurzamen van haar huis. ‘Het is geïsoleerd en ik heb nu twee zonnepanelen. Een goede keuze denk ik. Dat bewoners zelf kunnen kiezen is erg belangrijk. Maar nog belangrijker is dat de mensen die langskomen beseffen dat ze in iemands huis binnentreden. Dat is hun eigen omgeving waarover ze, net als iedereen, zelf willen beschikken. Als je dan binnenkomt met de boodschap: u moet dit of u moet dat en dat kost u zo- en zoveel… Dan wordt het moeilijk.’