Mindfulness, blij word je er niet van

Wie van z’n alcoholverslaving wil afkomen, heeft waarschijnlijk weinig baat bij mindfulness. Psychologische experimenten met mindfulness-trainingen wijzen juist in de richting van een toename van de alcoholconsumptie. Ook opmerkelijk, bij een ander experiment bleek het oordeel van de proefpersonen over moslima’s negatiever te worden naarmate ze een mindfulnesstraining langer volgden. En het zou Brian Ostafin niet verbazen als blijkt dat de meditatie die Anders Breivik beoefende, de Noor die in 2011 ogenschijnlijk onbewogen 77 mensen vermoordde, een soort mindfulnesstraining was.
Mindfulness is de staat waarin iemand verkeert die zich op en top bewust is van z’n fysieke ervaringen, gevoelens en gedachten zonder zich over te geven aan de reacties die daar gewoonlijk bij horen. Simpel voorbeeld: wie dorst heeft, gaat niet op zoek naar drinken, maar richt zich op wat die dorst bij hem teweeg brengt. Indien hij zich hieraan overgeeft, accepteert wat er gebeurt, zal hij merken dat die gevoelens en gedachten zullen wegebben en weer toenemen. ‘Ze komen en gaan, zoals golven in de zee.’

De Offerhauszaal is te klein is om alle aanwezigen van een zitplaats te voorzien, bijna 400 man

Die toestand van mindfulness kun je bereiken door te trainen, en deze trainingen, cursussen en oefensessies zijn populair. Dat is waarschijnlijk ook de reden dat de Offerhauszaal op 11 september te klein is om alle aanwezigen, voornamelijk studenten, van een zitplaats te voorzien. In deze ruimte, met 370 stoelen de grootste collegezaal van het Academiegebouw van de Rijksuniversiteit Groningen, moeten een stuk twintig mensen op de trappen plaatsnemen om te horen hoe de Amerikaanse associate professor Psychologie de huidige stand van het onderzoek naar mindfulness uit de doeken doet.

Mensen die aan mindfulness doen ervaren meer ontzag voor grote natuurverschijnselen

Proefpersonen die een mindfulness-training volgen, blijken zich minder over te geven aan impulsreacties, ze zijn creatiever in de aanpak van problemen (het zogeheten out-of-the-box-denken) en ze ervaren meer ontzag voor natuurverschijnselen van grote omvang (het universum, hoge bergen, immense watervallen). Blijer wordt men niet van mindfulness en mensen die één of twee depressies hebben gehad hebben er ook geen baat bij (bij mensen die drie zware depressies hebben gehad lijkt mindfulness merkwaardig genoeg weer wel een positief effect te sorteren).
Ostafin besteedt helaas weinig aandacht aan de methodologie van de onderzoeken, want die zorgt ervoor dat de uitkomsten altijd met de nodige terughoudendheid moeten worden gebracht.

Ook de bestuurders van drone-bommenwerpers kunnen baat hebben bij mindfulnesstraining

Zo is het vrijwel onmogelijk om de proefpersonen in het ongewisse te laten over het experiment waaraan ze deelnemen: ze wéten of ze in de experimentgroep (degenen die de mindfulness-training volgen) zitten, of in de controlegroep (die géén training volgen). Verre van ideale omstandigheden voor de betrouwbaarheid van het onderzoek.
Maar Ostafin, die zelf ook aan mindfulness doet, kleurt keurig binnen de lijntjes en spreekt met behoorlijke slagen om de arm. Dat mindfulness en verwante concentratietrainingen kunnen worden aangewend voor het zaaien van dood en verderf is zonder meer verrassend. Mindfulness, zo onthult Ostafin zelfs, maakt deel uit van de opleiding van sommige legers en bestuurders van drone-bommenwerpers kunnen er eveneens baat bij hebben.
Een studente midden in de zaal merkt op dat het accepteren van de gevoelens en gedachten die tijdens de mindfulnessbeoefening zo wordt benadrukt, weleens de oorzaak kan zijn van het verhevigen van die gevoelens en gedachten. Dat zou verklaren waarom de mindfulnesstraining het drinken van alcoholverslaafden verhoogt en de proefpersonen van het moslima-onderzoek steeds negatiever worden. Een uitstekende hypothese, vindt Ostafin, een vraag die het onderzoeken waard is.
Dergelijk onderzoek zou dan misschien een nieuwe tegeltjeswijsheid kunnen opleveren: alles wat aandacht krijgt, groeit, en het kwaad dus ook.

———————————————————————————————————————
De lezing van Brian Ostafin was de eerste in een reeks onder de titel The Quest for Happines van Studium Generale.