Van ‘in de regio’ naar Nergensland

Het bijzondere aan het plan dat Femke Halsema in haar essay Nergensland schetst, is dat het in zich heeft om er steun voor te verwerven van links én rechts Nederland. Dat links er heil in ziet is niet zo verrassend, want in die kringen krijgt de voormalig GroenLinks-voorvrouwe een gewillig oor, zo bleek ook op 4 oktober in de Der A-kerk. Wel zullen sommige linkse kerkgangers vies hebben gekeken toen ze in de uitnodigende teksten voor deze discussieavond over vluchtelingen lazen dat Halsema niet wars is van de zogeheten ‘opvang in de regio’. Dat is namelijk de frase die tegenstanders van de ruimhartige toelating van vluchtelingen in Nederland vaak gebruiken: opvang in de regio is beter én goedkoper, met één euro kun je dáár veel meer doen dan hier.

65 miljoen door natuur- of oorlogsgeweld verdreven mensen verblijven ‘in de regio’

Maar ‘opvang in de regio’ kan door een cynische bril bekeken ook een vermomming zijn van opvattingen als ‘kan mij het schelen, als ze maar niet hiernaartoe komen’. Een vermomming die overigens niet meer nodig is in het huidige politieke klimaat, waarin een groeiend aantal deelnemers de vluchteling zélf als probleem (of erger) definieert.
Opvang in de regio, dus, maar dan niet als excuus om vluchtelingen ver weg van ons bed aan hun lot over te laten, maar juist om ze in die regio de ruimte te geven om zich te ontwikkelen. Vrijwel alle van de naar schatting van de Verenigde Naties 65 miljoen vluchtelingen (door oorlog of natuurrampen tegen hun wil verdreven mensen) verblijven in de regio, in krottenwijken of in vluchtelingenkampen. Daar hebben ze geen burgerrechten en gelden nauwelijks mensenrechten. Maar mensenrechten zijn universeel, stelt zelfverklaard ‘mensenrechtenabsolutist’ Halsema, iedereen heeft er recht op en wie ze niet krijgt, mag hulp en mededogen verwachten van degenen die ze wel hebben.

In vluchtelingenkampen hebben ouders geen mensenrechten en kinderen geen recht op onderwijs

Halsema wil vluchtelingenkampen omturnen tot commons (of: common grounds), gebieden waarover de bewoners gezamenlijk zeggenschap hebben. Het vestigen van die commons zal heel wat voeten in aarde hebben, het pad ernaartoe zal bezaaid zijn met politieke, juridische, praktische en financiële voetangels en klemmen. Bovendien zal de toestand in die commons nooit ideaal zijn, het blijven ontheemden die huis en haard noodgedwongen achter zich hebben moeten laten. Maar, zo betoogt Halsema, het zal er beter zijn dan in de huidige situatie. ‘In de vluchtelingenkampen zijn mensen aangewezen op de hulp die ze wordt geleverd, ze krijgen tenten, voedsel, water. Ze werken niet, ze gaan niet naar school. We moeten de kinderen de kans geven om zich te ontwikkelen. Laten we in ieder geval iets doen.’ (De oproep is niet aan dovemansoren gericht. In de pauze schrijven tientallen mensen zich in om een bijdrage te leveren.) Halsema zoekt steun bij iedereen die maar wil, de Verenigde Naties en weldoeners. Ze wil een verder uitgewerkte versie van het idee in 2018 presenteren op het World Economic Forum.

Wanneer de vluchteling het in de regio beter krijgt, heeft hij minder reden om naar het Westen te gaan

Zal rechts Nederland zich achter zo’n plan scharen? Dat is de vraag die boven de kerkbanken zweeft. Van Geert Wilders mag men weinig verwachten. Het Forum voor Democratie is naar het zich laat aanzien waarschijnlijk ook niet te porren. Maar SGP, CDA en VVD? Misschien wel, al was het maar omdat meer werk maken van ‘opvang in de regio’ het ‘welbegrepen eigenbelang’ zou kunnen dienen. Wanneer de vluchteling het in de regio beter krijgt, zal hij minder reden hebben om naar het Westen te gaan.
Filosofiestudent Reender Reenders, net afgezwaaid voorzitter van de Groningse afdeling van de JOVD, staat niet te trappelen. De ideeën van Halsema lijken hem te veel op socialistische experimenten. Wanneer je veranderingen van bovenaf oplegt, is mislukking bijna gegarandeerd. Dat zelfbestuur zou ook tot een dictatuur kunnen leiden. Wat doe je dan? Hoe reageren de omliggende landen op deze ministaatjes? Wordt zo’n common niet de speelbal van op macht beluste lokale heersers? Kunnen mensen die zijn opgegroeid onder een dictatoriaal bewind wel uit te voeten met democratische bestuursvormen? En had hij al gezegd dat het streven naar een socialistische heilstaat in de vorige eeuw is uitgemond in vreselijke dictaturen? Nee, Reenders heeft er een hard hoofd in.
Onder het publiek heerst minder scepsis. ‘Waarom beginnen we eigenlijk geen common in onze eigen regio?’, schalt filosoof Hans Harbers door het kerkgebouw. ‘Ruimte zat, in Blauwe Stad.’