Virtual reality wordt werkelijkheid

De VR-bril en 360 graden-video’s zijn uitstekend te gebruiken voor het aankweken van empathie, meent docent Sociaal Werk en VR-pionier Isabell Drewes.

‘Zet de bril op en je ervaart hoe het is om gepest te worden op school. Het feit dat je echt kunt rondkijken en zelf bepaalt uit welke hoek je iets wilt waarnemen, heeft een enorm effect. Je ziet wat de klasgenoten achter je doe en degene die naast je zit. En je ziet hoe de leraar en andere mensen reageren. Dat is de kracht van 360 graden-video.’ Eind 2017 kregen docent Sociaal werk en VR-pionier Isabell Drewes en haar collega Niek Delfgou toestemming om de mediatheek van Vrendle in Leeuwarden te gebruiken voor het onderwijs. ‘In de gezondheidszorg maakt men al veel gebruik Virtual Reality. Vrendle is het platform waarop de zorgorganisaties hun kennis en ervaringen met VR in zorg delen’, zegt Drewes. ‘Het platform beheert een mediatheek met VR-video’s over aandoeningen als anorexia of dementie.’

Overstromende koffiekan
De meeste Vrendle-video’s die de opleiding Sociaal Werk mag gebruiken zijn bestemd voor  trainingen waarin studenten kennis over psychische problematiek opdoen. ‘Het idee is dat ze meer empathie krijgen en beter kunnen reageren op situaties en gebeurtenissen. Ze kruipen als het ware in de huid van hun cliënten.’

Door de 360 graden-ervaring wordt het nóg intenser. Je kunt er niet aan ontsnappen

In een filmpje over een dementerende man zie je hoe hij drie pakken melk in de koelkast wil zetten. Maar helaas, daar staat al een hele voorraad. Hij laat de pakken dan maar op het aanrecht staan. Bij het koffiezetten weet hij de logische volgorde van de stappen niet meer. De koffiekan stroomt over. ‘Dit vind ik al een enorm indringende scène’, zegt Drewes. ‘Maar door de 360 graden-ervaring wordt het nóg intenser. Je kunt er niet aan ontsnappen.’
Een ander filmpje is vanuit een laag standpunt geschoten. Het toont hoe een jong kind ervaart hoe z’n in een vechtscheiding verwikkelde ouders met elkaar omgaan. Het kind ziet ze ruziën. ‘Jij bent heel slecht bezig’, zegt de moeder. ‘En dat vindt mijn advocaat ook!’
Ze laten het kind alles meemaken. ‘Ze behoeden het kind niet voor hun emotie, zodat het kind in een loyaliteitsconflict kan raken. De video toont ook hoe het wél goed gaat. Dan zegt de vader bijvoorbeeld: “Leuk dat je volgende week met mama op stap gaat.”’

Angst voor feesten of beesten
De filmpjes zijn niet alleen nuttig voor zorgverleners, maar ook voor andere mensen die met cliënten te maken hebben, zoals de familieleden. Ze kunnen de situaties in de video’s met elkaar bespreken. Drewes laat een filmpje zien waarin de vader met VR-bril op de bank zit, naast z’n dochtere met anorexia. Hij bekijkt een 360 graden-video alsof híj degene is met de eetstoornis. Op een gegeven moment zet hij de bril af omdat hij het niet meer trekt. Ineens dringt tot hem door hoe zwaar zijn dochter het heeft.

Naast de trainings- en therapievideo’s zijn er ook filmpjes voor de broodnodige ontspanning

De filmpjes kunnen ook onderdeel van een therapie zijn. ‘Dat geldt met name voor mensen met fobieën, zoals pleinvrees en angst voor spinnen. Zulke video’s gebruik je dan in exposure-therapie, je stelt de patiënt bloot aan datgene wat angst oproept. Zo is er een filmpje over iemand met een sociale-angststoornis, die een klein verjaardagsfeestje binnenloopt en in allerlei situaties verzeild raakt. Daarna volgt een groter feest met lastigere situaties en uiteindelijk is er een massaal evenement met fikse sociale uitdagingen.’

Sjinkie en de dolfijnen
Naast de trainings- en therapievideo’s zijn er ook filmpjes voor de broodnodige ontspanning. Video’s waarin je in heerlijk helder water zwemt terwijl er vriendelijk glimlachende dolfijnen  om je heen zweven. Ook heerlijk is de verfrissende ervaring op de ijsbaan waarin je shorttracker Sjinkie Knegt probeert bij te houden. ‘Ook die filmpjes hebben uiteindelijk een therapeutisch effect. Ze zorgen ervoor dat patiënten even hun verdriet, zorgen of pijn vergeten.’

We kijken op welke plek in het curriculum de video’s de meeste meerwaarde hebben

De overeenkomst tussen Sociaal Werk en Vrendle duurt drie jaar. ‘Het gaat over de apparatuur, een stevige gamecomputer, een HR-bril en de video’s uit de Vrendle-mediatheek. Dat zijn er nog niet zo heel veel, zo’n twintig filmpjes. Maar ik verwacht dat dat aantal snel zal groeien.’
Drewes en Delfgou willen Virtual Reality graag inbedden in de opleiding Sociaal Werk. ‘We kijken op welke plek in het curriculum de video’s de meeste meerwaarde hebben. Dat is best lastig met maar één bril en klassen van dertig studenten. Gelukkig gaan de technische ontwikkelingen razendsnel. Zo komt er waarschijnlijk binnen afzienbare tijd de mogelijkheid om verschillende HR-brillen in serie te schakelen op één computer. Het Stafbureau Informatisering van de Hanzehogeschool, dat ons project betaalt, houdt de ontwikkelingen scherp in de gaten.’ Drewes en Delfgou bekijken ook of de video’s kunnen worden bekeken zónder VR-bril. ‘Dat kan hier op Zernike, in de koepelzaal van de Rijksuniversiteit. Wanneer we dat doen kunnen we ook onderzoeken of de ervaring van de 360 graden-video’s mét VR-bril afwijkt van die zónder bril.’

Filmscripts
Studenten Sociaal Werk en Toegepaste Psychologie zullen onderzoeken of er in het werkveld behoefte bestaat aan Virtual Reality en waaruit die behoefte bestaat. ‘Daarnaast gaan we  zelf 360 graden-video’s maken. De studenten zijn nu druk in de weer met de scripts voor de video’s voor en over mensen met een Lichte Verstandelijke Beperking (LVB). Bij het maken van het script worden ze ondersteund door mensen uit het beroepenveld en door mensen van Vrendle. Als de scripts klaar zijn, stuurt Vrendle cameramensen met 360 graden-camera’s die alles in beeld brengen.’

Eén groep studenten maakt een script voor een 360 graden-film vanuit het perspectief van iemand met een LVB. Die film is bestemd voor familieleden, studenten Sociaal Werk en hulpverleners. ‘De jongen met een LVB verslaapt zich en raakt daardoor in paniek of voelt zich overvraagd. Ook zul je in de film zien hoe mensen met een LVB allerlei soorten begeleiding ervaren. Wat ze vervelend vinden en wat niet en welke benadering hen steun geeft.’

De studenten zeggen dat ze worden meegesleept door de situaties in de video’s

Een andere groep studenten houdt zich bezig met beroepskeuze voor de jongeren in het voortgezet speciaal onderwijs. ‘Ze brengen sectoren in beeld waarin mensen met een Licht Verstandelijke Beperking vaak terecht komen, zoals gesubsidieerd werk en dagbesteding in de techniek, productie, zorg en groenvoorziening. Op die manier krijgen deze leerlingen een beter beeld wat er bij het werk allemaal komt kijken.’

Studenten zijn volgens Drewes positief. ‘Ze willen zo dicht mogelijk bij de werkelijkheid komen, en dit lijkt een uitstekend middel. De studenten zeggen dat ze worden meegesleept door de situaties in de video’s. Ze zitten er helemaal in en voelen zich de persoon die centraal staat. Natuurlijk is het daarnaast ook heel aantrekkelijk voor de studenten om betrokken te zijn bij deze nieuwste technologische ontwikkelingen binnen hun vakgebied.’

De samenwerking met Vrendle wordt mogelijk gemaakt door het project Activerend Onderwijs en Studiesucces van het Stafbureau Informatisering. Dit project stimuleert het gebruik van activerende onderwijsmethoden via blended learning.  

Foto: Sjoerd Weiland