De voordelen van buiten de spits reizen

De ov-studentenkaart wordt goedkoper als hogescholen en universiteiten hun collegeroosters aanpassen. Niet ons probleem, reageren bestuurders. Terwijl er toch tal van voordelen zitten aan andere roosters. We zetten ze even voor je op een rijtje…

HOP, Petra Vissers

Elke studentenstad heeft er wel één: een beruchte buslijn die elke ochtend hordes studenten als haringen in een ton naar de campus vervoert. Dat is niet alleen irritant, maar ook ontzettend duur. Ga maar na: vervoersbedrijven moeten genoeg bussen aanschaffen om het vervoer in de spits te behappen, maar buiten de spits staan de meeste van die bussen en treinen in de remise.
Dus vroeg minister Jet Bussemaker (Onderwijs) of onderwijsinstellingen wilden meedenken over manieren om zo veel mogelijk studenten uit de spits te krijgen. Dat zou namelijk een flinke besparing opleveren op de ov-studentenkaart.
Het hoger onderwijs reageerde afwijzend. ‘’s Morgens de school dichtgooien, dat gaan we dus niet doen’, foeterde collegevoorzitter Ron Bormans van de Hogeschool Rotterdam. Ook de Vereniging Hogescholen en universiteitenvereniging VSNU reageerden afwijzend.
Hogescholen en universiteiten komen steeds met mitsen en maren op de proppen. Maar waarom denken ze niet aan de voordelen?

1 Minder slaperig naar college
Voor de meeste studenten is het een prima idee om na negen uur naar college te gaan. ‘Adolescenten zijn ’s ochtends niet op hun best, ze kunnen zich slecht concentreren en hebben weinig aandacht voor lessen’, zegt universitair hoofddocent Jérôme Gijselaers, die aan de Open Universiteit onderzoek doet naar de relatie tussen biologische leefstijlfactoren en onderwijssucces.

Wanneer jongeren zich seksueel ontplooien, is het handig om ’s avonds actief te zijn

‘De frontaalkwab, het voorste deel van de hersenen, is tussen je achttiende en je 25-ste nog volop in ontwikkeling’, stelt Gijselaers. Het is een veel voorkomend verschijnsel: kleine kinderen rennen voor dag en dauw door het huis, maar zodra de puberteit aanbreekt, zijn dezelfde kinderen ineens niet meer uit bed te branden. Allemaal biologie: pas vanaf je 25e normaliseert het slaapritme.
Een paar biologische processen maakt van de meeste studenten nachtvlinders. Gijselaers: ‘De aanmaak van melatonine, de stof waarvan je slaperig wordt, begint bijvoorbeeld later dan bij volwassenen. Verder is er een sociaal-evolutionaire reden: op het moment dat sociale activiteiten belangrijker worden en jongeren zich seksueel ontplooien, is het handig om ’s avonds actief te zijn.’

2 Lekker zitten in de trein
De minister en de vervoersbedrijven hebben nooit beweerd dat álle studenten uit de spits moeten wegblijven. ‘Niemand zegt: “Gij moogt nimmer meer een college om negen uur inroosteren”, lacht voorzitter Hans de Vroome van de Stuurgroep ov-studentenkaart van de Nederlandse vervoersbedrijven.

Iemand met een lange stagedag voor de boeg heeft toch veel meer recht op een stoel?

‘Ik heb voor diverse onderwijsministers uitgezocht of het een goed idee is als de ov-studentenkaart pas na de ochtendspits mag worden gebruikt. Maar ik heb altijd gezegd: daar moet je niet aan beginnen’, verklapt De Vroome. ‘Je hoeft namelijk maar tien, twintig, misschien dertig procent van de spitsreizigers naar de daluren te krijgen en de kans op een zitplaats is ineens veel groter.’ Dat verschilt overigens sterk per regio, want het is niet overal even druk.
Als het lukt om meer studenten naar de daluren te dirigeren, is dat goed nieuws voor degenen die wél om negen uur op stage of college moeten verschijnen. Want zeg nou zelf: iemand met een lange stagedag voor de boeg heeft toch veel meer recht op een stoel dan iemand die maar twee uur in een collegezaal hoeft te zitten?

3 Meer geld, beter onderwijs
Als hogescholen en universiteiten de hakken in het zand blijven zetten en de roosters niet aanpassen, gaat er 200 miljoen euro aan onderwijsinvesteringen aan hun neus voorbij. ‘Dat lijkt me een goede reden om serieus mee te denken’, herhaalde Bussemaker menig keer.

Straks reizen ook minderjarige mbo-scholieren gratis

De ov-kaart mag over tien jaar hooguit 750 miljoen euro per jaar kosten, in plaats van bijna een miljard. Een flinke opgave, want straks reizen ook minderjarige mbo-scholieren gratis. ‘De bedoeling is dat instellingen, gemeenten en vervoerders gezamenlijk gaan kijken waar in de regio problemen ontstaan’, aldus Bussemaker. ‘Soms zullen die opgelost kunnen worden door de roosters aan te passen.’
Studenten uit de spits krijgen, dat lijkt de enige manier. Andere opties zijn er niet.

4 Geen wilde nieuwbouwplannen
Eigenlijk hebben onderwijsinstellingen hetzelfde probleem als de vervoersmaatschappijen, zei collegevoorzitter Paul Rüpp van Avans Hogescholen al in 2013. Collegezalen staan soms uren leeg, terwijl er op andere momenten te weinig ruimte is voor alle studenten.
Daar valt wat aan te doen, blijkt uit een experiment op het Deltion College, een mbo-instelling in Zwolle. Voor een deel van de studenten bestaat een dag nu uit twee halve dagen van vier uur, legt adviseur onderwijslogistiek Willem Brinkman uit.

De lokalen die we hebben zijn constant bezet en niemand hoeft naar een plekje te zoeken

De eerste groep studenten begint om acht uur, de tweede groep om één uur. ‘Dat brengt rust. Voor studenten en voor docenten. Die regelen nu binnen het team welke docent wanneer les geeft, en dat bevalt goed’, zegt Brinkman. ‘Bijkomend voordeel is dat we het gebouw veel efficiënter gebruiken. De lokalen die we hebben zijn constant bezet en niemand hoeft naar een plekje te zoeken.’
De nieuwe manier van roosteren is volgens Brinkman niet dé oplossing voor het spitsprobleem, maar Cees Dijkhuizen, programmamanager mobiliteit van de gemeente Zwolle, is er wel blij mee. ‘De trein die om kwart over acht aankomt in Zwolle zit het volst, dus als een deel van de Deltion-studenten een trein eerder pakt, scheelt dat weer.’

5 Mooi meegenomen…
Met de roosters heeft het misschien iets minder te maken, maar in de verwoede pogingen meer reizigers uit de spits te krijgen, wordt er allerlei leuks verzonnen. Veel studenten hoeven namelijk helemaal niet om negen uur op college te zijn, concludeerde het ministerie van Infrastructuur een jaar geleden. Ze gaan ook uit gewoonte middenin de spits de deur uit, want op de middelbare school begonnen de lessen ook vroeg.
Dus staat er in Zwolle een gratis ontbijtje klaar voor vroege vogels die voor achten de trein nemen, en sparen Nijmeegse studenten voor muziek of kleding als ze tijdens daluren in de trein stappen. Groningen en Nijmegen experimenteren met e-bikes voor studenten die buiten de stad wonen.

De kurk waar het ov op drijft
Studenten zijn belangrijk voor het openbaar vervoer. Nederland is het enige Europese land waar studenten gratis mogen reizen en toen de ov-kaart in 1991 werd ingevoerd kwam die als geroepen. Voor die tijd zat het Openbaar Vervoer in het slop, veel lijnen dreigden te worden opgeheven, maar plots schoot het ministerie van Onderwijs te hulp met een miljoenencontract voor het vervoer van studenten. Het aantal reizigerskilometers groeide in 1991 met maar liefst veertig procent. Studenten met een ov-kaart zijn verantwoordelijk voor een kwart van alle ov-kilometers. In de spits zelfs voor dertig procent.